LITERATURA
akcja
typ fabuły w utworze literackim, filmowym, w którym przeważają działania i przeciwdziałania bohaterów, zmierzających do osiągnięcia określonych celów.
akt
część utworu dramatycznego.
alegoria
– motyw, który ma jeszcze inne ukryte i domyślne znaczenie.
anafora
powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na początku kolejnych segmentów wypowiedzi.
anegdota
krótkie opowiadanie o komicznym zdarzeniu, przedstawiające epizod z życia znanej postaci.
anonim
autor którego nazwisko nie jest znane.
antyteza
przeciwstawna tezie wypowiedź.
archaizm
element językowy z minionej epoki, który wyszedł z powszechnego użycia.
biblia
zbiór ksiąg 'Starego i Nowego Testamentu'.
bohater
liryczny bohater o którym się opowiada.
dramat
jeden z trzech podstawowych rodzajów literackich obejmujący utwory sceniczne.
elegia
utwór żałobny wywodzący się ze starożytnej Grecji.
epifora
powtórzenie tego samego słowa lub zwrotu na końcu kolejnych segmentów wypowiedzi.
epika
rodzaj literacki, w których narracja jest podstawową formą wypowiedzi
epilog
końcowa partia utworu epickiego lub dramatycznego, informująca o dalszych dziejach bohaterów, po zamknięciu fabuły.
epitet
wyraz pełniący w tekście funkcję określającą wobec rzeczownika.
epos
główny gatunek epicki, ukazuje dzieje legendarnych bądź historycznych postaci.
fraszka
drobny utwór poetycki wierszem, często o charakterze żartobliwym, będący odmianą epigramatu.
hymn
uroczysta i podniosła pieśń pochwalna sławiąca bóstwo, bohaterskie czyny, wielkie idee.
idea
myśl przewodnia utworu, główna prawda, której utwór dowodzi.
klasycyzm
kierunek w sztuce nawiązujący do wzorów antycznych.
komedia
gatunek dramatu obejmujący utwory o pogodnej tematyce i żywej akcji zamkniętej szczęśliwym zakończeniem.
kompozycja
budowa dzieła sztuki, układ określający funkcję jego elementów, wzajemnie ustosunkowanie treściowe i formalne elementów w ramach całości.
kronika
gatunek prozy historiograficznej, opowieść o dziejach przeszłych lub współczesnych w porządku chronologicznym.
legenda
opowieść o treści fantastycznej nasyconej pierwiastkami cudowności.
liryka
utwory literackie, których cechą jest wyrażanie osobistych przeżyć, uczuć i refleksji.
list
wypowiedź pisemna skierowana do określonego adresata.
literatura piękna
dział piśmiennictwa obejmujący wypowiedzi, w których dominuje funkcja estetyczna.
metafora
figura stylistyczna polegająca na takim łączeniu wyrazów, iż przynajmniej jeden wyraz zyskuje nowe znaczenie; przenośnia.
mitologia
zbiór podań antycznych o bogach i bohaterach.
mowa niezależna
jeden ze sposobów przytaczania wypowiedzi postaci w tekście narracyjnym.
mowa zależna
jeden ze sposobów przytaczania wypowiedzi postaci w tekście narracyjnym; cytat podporządkowany jest składniowo narracji i stanowi zdanie podrzędne.
narrator
osoba opowiadająca w utworze literackim.
nowela
prozaiczny utwór epicki niewielkich rozmiarów o skondensowanej i wyraziście zarysowanej akcji.
opis
przedstawia szczegółowo: wygląd obiektu, zawartość obiektu, przebieg wydarzenia lub jakiś proces.
opowiadanie
niewielki utwór epicki napisany prozą, tematycznie ograniczony do jednego wątku fabularnego; wyróżnia się brakiem wyraźnej konstrukcji, luźnym układem akcji, często wzbogaconej epizodami.
poezja
dziedzina twórczości literackiej obejmująca utwory liryczne pisane mową wiązaną.
porównanie
uwydatnienie wyróżnionych właściwości opisywanego zjawiska lub obiektu, przez wskazanie jego podobieństwa z innym zjawiskiem lub obiektem.
powieść
podstawowy gatunek prozy epickiej czasów nowożytnych.
proza
utwory pisane mową niewiązaną.
psalm
biblijny utwór poetycki, a także literacki utwór liryczny wzorowany na pieśniach biblijnych.
publicystyka
wypowiedzi na aktualne w danym momencie tematy interesujące społeczeństwo.
recenzja
publikowana lub wygłaszana krytyczna ocena tworu naukowego lub kulturalnego.
rodzaj literacki
tradycyjny podział utworów literackich, ujętych w klasy o wspólnych cechach: liryka, epika i dramat.
satyra
utwór literacki ośmieszający wady i przywary ludzkie, sposoby postępowania i poglądy, obyczajowość, stosunki społeczne i polityczne
science fiction
proza fantastycznonaukowa, w której fantastyka dotyczy opisywania przyszłych osiągnięć nauki i techniki i ich wpływu na życie społeczeństwa i jednostki.
streszczenie
wypowiedź pisemna lub ustna ujmująca w zwięzłej formie treść utworu epickiego, filmu lub sztuki.
styl
sposób wyrażania się, formułowania wypowiedzi
tekst
wypowiedź utrwalona graficznie.
temat
podstawowa myśl, przedmiot utworu dzieła; zespół motywów stanowiący ośrodek świata przedstawionego utworu.
tło
miejsce, środowisko, warunki w których toczy się akcja.
tragedia
utwór dramatyczny przedstawiający konflikt dążeń bohatera z nie dającymi się przezwyciężyć przeciwnościami, prowadzący do nieuchronnej klęski bohatera.
treść
to co jest zawarte w wypowiedzi.
tytuł
nazwa nadana dziełu przez autora.
wątek
zdarzenia fabularne, których ośrodkiem jest jedna postać lub parę postaci wyodrębnionych ze względu na rodzaj wiążących je relacji.
wers
wyodrębniona graficznie samodzielna linijka wiersza.
wiersz
twór pisany mową wiązaną ukształtowany przez rytm, często także przez rym.
wywiad
rozmowa ze znaną osobistością podana do wiadomości publicznej.
zawiązanie akcji
wstępny etap fabuły budowanej według klasycznych zasad, w którym zarysowuje się podstawowy konflikt
Epoki literackie literatury polskiej:
średniowiecze – do XIV/XV wieku
renesans – XVI/XVII w.
barok – XVII w.
oświecenie – XVIII w.
romantyzm – XIX w., 1822 - 1863 r.r.
pozytywizm – połowa XIX w.
Młoda Polska – 1890 - 1918 r.r.
XXlecie międzywojenne – 1918 - 1939 r.r.
literatura II wojny światowej
literatura współczesna
Rodzaje i gatunki literackie:
Epika: powieść, nowela, opowiadanie, epopeja, baśń, mit, legenda, pamiętniki i przypowieść.
Liryka: oda, hymn, pieśń, tren, elegia, fraszka, epigramat, sonet.
Dramat: dramat właściwy, tragedia, komedia, farsa, tragifarsa i opera
HISTORIA
abdykacja
zrzeczenie się przez panującego władzy
akwedukt
rzymski wodociąg
anarchia
bezprawie, bezrząd, chaos, samowola
archeolog
człowiek, który dokonuje wykopalisk archeologicznych
bezkrólewie
okres od śmierci króla do koronacji nowego następcy
Biblia
święta księga chrześcijan
cech
związek rzemieślników jednej specjalności ( np. cech szewców, piekarzy)
cesarz
tytuł panującego w cesarstwie
chronologia
kolejność wydarzeń w czasie, określanie dat wydarzeń
cyrylica
alfabetyczne pismo słowiańskie
detronizacja
usunięcie panującego z tronu
demokracja
władza ludu
dynastia
ród panujący w państwie monarchicznym w którym władza przechodzi z ojca na syna
dziesięcina
danina w dawnej Polsce składana na rzecz Kościoła ( dziesiąta część plonów)
ekskomunika
klątwa, kara kościelna
elekcja
wybór na jakieś stanowisko lub urząd
emigracja
uchodźstwo, opuszczenie kraju ojczystego
epoka
okres stanowiący jeden z etapów dziejowych
faraon
władca starożytnego Egiptu
folwark
duże gospodarstwo rolne należące do szlachty
genealogia
historia rodu
germanizacja
narzucanie kultury i języka niemieckiego w szkołach, urzędach
gród
dawna osada obronna
hieroglify
pismo obrazkowe w starożytnym Egipcie
insurekcja
powstanie zbrojne
jasyr
niewola u Turków lub Tatarów
klasztor
miejsce, w którym mieszkali zakonnicy
kronika
zapis wydarzeń sporządzony w kolejności chronologicznej
koalicja
związek ,sojusz
konstytucja
ustawa zasadnicza, najważniejszy dokument obowiązujący w państwie
Koran
święta księga muzułmanów
Krucjaty
wyprawy krzyżowe
magnateria
najbogatsza szlachta
milenium
tysiąclecie
monoteizm
wiara w jednego boga
odsiecz
pomoc
pańszczyzna
przymusowa praca chłopa na polu pana
papirus
materiał pisarski używany w starożytnym Egipcie
piastowie
pierwsza dynastia panująca w Polsce
politeizm
wiara w wielu bogów
prahistoria
(prehistoria) pradzieje ludzkości
przywileje
specjalne prawa
referendum = głosowanie
ludowe w określonej sprawie
termy
publiczne łaźnie w starożytnym Rzymie
unia
dobrowolny związek dwóch lub więcej państw oparty na obustronnych korzyściach
wiek
100 lat
GOEGRAFIA
antropogeniczny
jest to krajobraz znacznie przekształcony przez człowieka, w którym zostały wprowadzone elementy gospodarki, często jest to krajobraz górniczy np. glinianki, kamieniołomy, hałdy.
bagno
warstwa gruntu, na której występuje nadmierne nawilgocenie.
czynniki klimatotwórcze:
szerokość geograficzna, ukształtowanie terenu, wysokość nad poziomem morza, odległość od zbiorników wodnych.
depresje
obszary położone poniżej poziomu morza. Za największą uznaje się depresję Rowu Jordanu wypełnioną przez Morze Martwe (392 m p.p.m.). Na mapach depresje są oznaczone kolorem ciemnym zielonym.
dorzecze
obszar, z którego wody spływają do jednej rzeki.
góry
obszary o najbardziej urozmaiconej powierzchni, dużych wysokościach względnych i największych wysokościach nad poziomem morza. Zajmują tylko 8 % powierzchni Ziemi. Na mapach oznaczone kolorem pomarańczowym i brązowym.
horyzont
wielkie koło na sferze niebieskiej, które jest prostopadłe do pionu.
import
(z łac. "importare" = wwozić) jest jedną z form handlu międzynarodowego, polegającą na sprowadzaniu towarów z zagranicy na podstawie umów handlowych.
izobary
linie występujące na mapie, które łączą punkty o tych samych wartościach ciśnienia atmosferycznego
izohiety
linie występujące na mapie, które łączą punkty o tej samej wartości sum opadów atmosferycznych
izotermy
linie występujące na mapie, które łączą punkty o takiej samej temperaturze powietrza
jezioro
zbiornik wodny położony wewnątrz lądu w obniżeniu terenu.
klimat
ustalony na podstawie wieloletnich obserwacji normalny przebieg pogody, zarówno jej stanów jak i poszczególnych składników.
konurbacja
nazywamy formę aglomeracji miejskiej, pełniąca funkcje przemysłową, w hierarchii nie można wyróżnić jednego głównego ośrodka nadrzędnego.
krajobraz naturalny
jest to krajobraz bez śladu działalności człowieka, na kontynencie afrykańskim najczęściej jest to krajobraz pustyń.
migracje
zmiany miejsca zamieszkania ludności.
morze
część oceanu, oddzielona od niego naturalną barierą w postaci np. łańcuchów wysp, półwyspów.
- śródlądowe
morze z każdej strony otoczone powierzchnią lądową, połączone z oceanem jedynie wąskimi cieśninami.
- terytorialne
pas wód przybrzeżnych, nad którymi państwo ma pełną władzę, zazwyczaj o szerokości 12 mil morskich.
niziny
obszary położone poniżej 300 m n.p.m. mające mało urozmaiconą rzeźbę. Na mapach oznaczone kolorem zielonym.
pogoda
jest to zespół zjawisk zachodzących w troposferze w danej chwili lub w ciągu danego okresu czasu w danym miejscu.
położenie geograficzne polski
Polska jest usytuowana w środku geometrycznym kontynentu Europy. Ma powierzchnię równą 322,6 tyś. km2 z tego 8,7 tyś. km2 stanowi obszar morza terytorialnego, natomiast 1,2 tysięcy km2 przypada na dwa duże zalewy
preria
stepy występujące na terenie Ameryki Północnej, gdzie wśród traw rosną kaktusy.
przyrost naturalny
różnica urodzeń i zgonów danej grupy ludności
ruch obiegowy ziemi
(inaczej ruch postępowy) polega na okrążaniu Słońca przez planetę po eliptycznej orbicie. Jedno pełne okrążenie zajmuje Ziemi 365 dni, 5 godzin, 48 minut i 45,9 sekund, czyli 1 rok.
ruch obrotowy ziemi
inaczej zwany ruchem wirowym. Jeden pełny obrót trawa 24godziny
rzeka
ciek wodny płynący po powierzchni lądowej, zazwyczaj posiadający swoją nazwę.
skala
jest to stosunek między odległością dwóch punktów na mapie a odległością tych samych punktów w rzeczywistości, mówi o zmniejszeniu mapy może być w postaci liczbowej lub mianowanej.
składniki klimatu
oraz pogody temperatura powietrza, ciśnienie atmosferyczne, wiatr, opady atmosferyczne, zachmurzenia nieba, wilgotność względna
środowisko
przyrodnicze bądź naturalne - przestrzeń geograficzna danego regionu.
tajga
las iglasty w klimacie umiarkowanym chłodnym, jest charakterystyczny dla półkuli północnej. Dominujące gatunki drzew to: świerk, jodła, modrzew i sosna. W obrębie tajgi występują bezleśne polany i torfowiska. W podszyciu występują paprocie, borówki i wrzosy.
terytorium
wydzielona na podstawie określonych kryteriów powierzchnia lądowa i/lub wodna wraz z przestrzenią nad i pod tym obszarem.
tundra
występuje na północ od tajgi w strefie klimatu subpolarnego, porasta obszary objęte wieloletnią zmarzliną, na jej północnej części dominują krzewy np.: brzozy, wierzby, maliny. Ku północy maleje ich udział na korzyść roślinności zielnej.
układ heliocentryczny
to taki, w którym Helios Słońce znajduje się w środku
układ słoneczny
to spiralna galaktyka zwana układem Drogi Mlecznej. W centrum układu znajduje się Słońce.
urbanizacja
zespół przemian zachodzących na polu ekonomicznym, społecznym, kulturowym oraz przestrzennym, które prowadzą do procesu rozwoju miast oraz obszarów strefy podmiejskiej, jak również do zwiększania liczny ludności.
widnokrąg
linia pozornego styku lądu ze sferą niebieską
wiek produkcyjny
oznacza ludność zdolną do pracy, w Polsce jest to wiek między 18 a 64 rokiem życia (59 w przypadku kobiet)
wody mineralne
woda zasobna w sole mineralne i gazy
współrzędne geograficzne
to długość i szerokość geograficzna mierzone w stopniach, minutach i sekundach.
wszechświat
ogromna przestrzeń kosmiczna i wszystkie znajdujące się w niej ciała. Jest on nieskończony w przestrzeni.
wysokość bezwzględna
to wysokość mierzona od poziomu morza do najwyższego punktu.
wysokość względna
to wysokość od podnóża do najwyższego punktu.
wyż i niż demograficzny
oznaczają nagły wzrost lub spadek liczby ludności na danym obszarze;
wyżyny
obszary położone powyżej 300 m n.p.m. do kilku tysięcy metrów. Na mapach oznaczone na kolor żółty.
zlewisko
obszar z którego wody powierzchniowe spływają do tego samego morza lub oceanu.
źródło
wypływ wody podziemnej na powierzchnię.
BIOLOGIA
białka
stanowią podstawowy budulec organizmu.
binokular
przyrząd optyczny służący do obuocznej obserwacji przedmiotów
biologia
nauka o organizmach żywych, ich życiu i rozwoju
cechy życia
metabolizm, rozmnażanie, wzrost, poruszanie się, dziedziczność.
choroby cywilizacyjne
związane z rozwojem cywilizacji
choroby społeczne
występują masowo w powiązaniu z warunkami społecznymi ludności.
cukier
jeden ze składników pokarmowych składający się z cząsteczek glukozy, u roślin wytwarzanej w procesie fotosyntezy.
daltonizm
schorzenie wzrokowe, polegające na upośledzonym, bądź uniemożliwionym rozpoznawaniu barw.
dziedziczność
przekazywanie informacji genetycznej z pokolenia na pokolenie
ekologia
nauka biologiczna badająca wzajemne relacje między organizmami, a także między organizmami a ich środowiskiem.
etapy rozwoju człowieka
okresy noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy, dziecięcy, młodzieńczy, człowiek dorosły.
fotosynteza
jest to proces anaboliczny, tworzenia cukrów z dwutlenku węgla i wody z udziałem energii świetlnej w obecności chlorofilu. Produktami ubocznymi są tlen i woda.
gatunek
najniższa jednostka systematyczna mogąca dowolnie się krzyżować i dająca płodne potomstwa.
hemoglobina
barwnik erytrocytów, nadaje krwi charakterystyczny czerwony kolor. Spełnia funkcję transportową.
hormony
uwalniane są do płynów ciała przez jedną lub grupy komórek
klasyfikacja organizmów
bakterie, grzyby, glony, porosty
komórka
podstawowa jednostka strukturalna i czynnościowa roślin i zwierząt, może stanowić również samodzielny organizm
krew
podstawowy element organizmu.
rozmnażanie
jest to zdolność organizmów do wydawania na świat potomstwa.
makroelementy
podobnie jak powyżej, jednak elementy te występują w znacznie większych ilościach.
metabolizm
proces polegający na przemianie materii i energii zachodzący w każdym żywym organiźmie.
mikroelementy
pierwiastki chemiczne występujące w bardzo małych ilościach, niezbędne do życia i rozwoju organizmów.
mikroskop
przyrząd optyczny składający się z części mechanicznych (statyw z podstawką, tubus, rewolwer, stolik, śruby: makrometryczna i mikrometryczna), oraz optycznych (okular, obiektyw, lusterko, kondensor).
narząd
wyspecjalizowana struktura zbudowana z kilku rodzajów tkanek.
oddychanie
procesy życiowe związane z uzyskiwaniem przez organizmy energii .
odżywianie
ogół czynności związanych z pobieraniem i przetwarzaniem składników pokarmowych.
- cudzożywne
heterotroficzne
- samożywne
autotroficzne
populacja
zbiór osobników jednego gatunku, wzajemnie na siebie wpływających, zamieszkujących ten sam obszar.
rasy ludzkie
różnice w wyglądzie ludzi
synteza
polega na tworzeniu związków złożonych ze związków prostszych.
teoria ewolucji
gatunki zamieszkujące Ziemię powstały z różnych od nich gatunków występujących w przeszłości, na skutek powolnych zmian, czyli ewolucji.
tkanka
zespół komórek o podobnej budowie pełniących ściśle określoną funkcję.
tłuszcz
to związki organiczne trudno rozpuszczalne w wodzie,
układ
zespół narządów, wyróżniamy układy: pokarmowy, oddechowy, krwionośny, kostny, nerwowy, mięśniowy, wydalniczy, rozrodczy.
- krążenia
transportuje po ciele substancje pokarmowe, tlen, produkty przemiany materii. Walczy z czynnikami chorobotwórczymi
- mięśniowy
skurcze mięśni umożliwiają ruch ciała.
- nerwowy
odbiera i ocenia informacje docierające ze środowiska zewnętrznego. Koordynuje czynności organizmu i przenosi informacje do różnych części ciał
- oddechowy
umożliwia przenoszenie tlenu ze środowiska zewnętrznego do krwi oraz usuwanie z niej na zewnątrz dwutlenku węgla.
- pokarmowy
trawi pokarm i wchłania składniki pokarmowe do krwi.
- rozrodczy
odpowiada za rozmnażanie i rozwój.
- szkieletowy
odpiera i ochrania miękkie części ciała
- wydalniczy
usuwa produkty metabolizmu i reguluje gospodarkę wodnoelektrolitową.
wirus
mikroorganizm zdolny do życia jedynie we wnętrzu żywych organizmów.
witaminy
związki organiczne przyswajane bez rozkładu.
woda
główny rozpuszczalnik w organiźmie, tworzy środowisko, w którym zachodzą reakcje chemiczne.
zapłodnienie
połączenie jądra komórkowego, komórki jajowej z jądrem komórkowym komórki plemnika.
zapylenie
proces przeniesienia ziaren pyłku na okienko zalążka (nagozalążkowe) lub znamię słupka (okrytozalążkowe);
FIZYKA
atmosfera
powłoka gazowa otaczająca ciało niebieskie np. planetę, księżyc lub gwiazdę.
bateria
zespół połączonych ze sobą ogniw
biegun magnetyczny
umowna nazwa punktów w których skupiają się linie pola magnetycznego wytwarzanego przez magnesy, elektromagnesy lub inne źródła.
ciężar
umowna nazwa punktów w których skupiają się linie pola magnetycznego wytwarzanego przez magnesy, elektromagnesy lub inne źródła.
ciepło
ilość energii wewnętrznej, która jest przekazywana przez ciało o temperaturze wyższej do ciała o temperaturze niższej
ciało stałe
ciało w stanie stałym; charakteryzuje się stabilnością kryształów. Atomy są ściśle ze sobą związane, że praktycznie nie przemieszczają się względem siebie, a jedynie wykonują niewielkie drgania, wokół swoich położeń równowagi.
ciecz
substancja w stanie ciekłym Cząstki są związane ze sobą, ale nie na tyle silnie, aby nie mogły zmieniać swoich wzajemnych położeń. Ciecze są nieściśliwe.
ciśnienie
wielkość fizyczna charakteryzująca stan związany z siłami działającymi na dowolną powierzchnię w jego wnętrzu i na ściany naczynia, w którym płyn się znajduje.
czas
jeden z wymiarów, który umożliwia rozróżnienie dwóch zdarzeń zachodzących w tym samym punkcie przestrzeni.
droga
długość odcinka toru.
dynamika
dział mechaniki badający i opisujący ruch ciał materialnych pod wpływem działania sił.
dzwięk
fala akustyczna o częstotliwości od 16 do 20 000 Hz
elektryzowanie się
gromadzenie na powierzchni danego ciała nadmiaru ładunków elektrycznych jednego znaku.
elektrostatyka
dział fizyki zajmujący się oddziaływaniami i właściwościami ładunków elektrycznych pozostających w stanie spoczynku (tzn. ładunków, które się nie poruszają)
fala (ruch falowy)
rozchodzenie się w przestrzeni zaburzenia ośrodka, przenoszące energię beż przenoszenia materii.
izolatory
ciała, w których nie występują swobodne ładunki elektronów. Ogólnie mówiąc izolatory powodują, że prąd nie płynie. Izolatorem jest m.in. guma, drewno, powietrze, plastik itd. Są jakgdyby przeciwieństwem przewodników.
moc
liczbowa wielkość fizyczna określająca pracę wykonaną w jednostce czasu.
napięcie elektryczne
różnica potencjałów, warunkująca przepływ prądu elektrycznego, jego jednostką jest wolt [1 V]
natżenie prądu
stosunek wielkości ładunku przepływającego przez poprzeczny przekrój przewodnika do czasu jego przepływu. Jednostką natężenia prądu jest amper [1A].
optyka
nauka o świetle i jego oddziaływaniach z materią.
pole magnetyczne
własność przestrzeni polegająca na tym, że na umieszczony w niej magnes lub poruszający się ładunek elektryczny działają siły magnetycze
prąd elektryczny
uporządkowany ruch ładunków np. Elektronów w przewodniku.
prąd przemienny
prąd elektryczny o kierunku zmieniającym się ze stałą częstotliwością, którego wykresem jest sinusoida.
prądnica
urządzenie, które energię mechaniczną zamienia na energię elektryczną.
przewodniki
ciała, w których występują ładunki elektryczne: elektrony lub jony, które mogą się swobodnie przemieszczać.
prędkość
stosunek wektora przemieszczenia do czasu, w którym przemieszczenie nastąpiło.
planeta
ciało niebieskie krążące wokół macierzystej gwiazdy.
ruch
zmiana położenia ciała względem przyjętego układu odniesienia.
siła
wielkość wektorowa, która jest miarą działania, jakiego doznaje cząstka lub ciało od innych cząstek lub ciał.
tarcie
siły oporu ruchu
układ odniesienia
układ współrzędnych (jedno-, dwu- lub trójwymiarowy) opisujący ruch.
wat
jednostka mocy. Urządzenie lub ciało ma moc 1W, jeżeli w czasie 1s wykona pracę 1J.
względność ruchu
określenie, czy dane ciało jest w ruchu, czy w spoczynku, w zależności od wyboru układu odniesienia.
załamanie światła
zjawisko zmiany kierunku promienia świetlnego na granicy dwóch ośrodków.
zwarcie
celowe lub przypadkowe zetknięcie dwóch przewodów doprowadzających prąd z ominięciem odbiornika.
zwierciadło
gładka powierzchnia, prawie w całości odbijająca promienie świetlne
kinematyka
dział mechaniki zajmujący się matematycznym i geometrycznym opisem ruchu ciał bez wnikania, jaka jest przyczyna tego ruchu. Kinematyka zajmuje się opisem ruchu ciał względem różnych układów odniesienia.
astronomia
nauka przyrodnicza, zajmująca się badaniem ciał niebieskich, ich budową, a także budową i ewolucją Wszechświata.
I Zasada Newtona
Jeżeli na ciało nie działają żadne siły lub działające siły się równoważą, to ciało pozostaje w spoczynku lub porusza się ruchem jednostajnym prostoliniowym.
II Zasada Newtona
Jeżeli na ciało działa niezrównoważona siła, to porusza się ono ruchem zmiennym z przyspieszeniem(opóźnieniem) wprost proporjonalnym do działającej siły lub siły wypadkowej, a odwrotnie proporcjonalnym do masy ciała: a=F/m.
III Zasada Newtona
Jeżeli jedno ciało działa z pewną siłą na drugie ciało, to ciało drugie oddziałuje na ciało pierwsze z siłą równą co do wartości, działającą w tym samym kierunku, lecz mający przeciwny zwrot.
CHEMIA
mieszanina
zmieszane ze sobą co najmniej dwie substancje chemiczne.
- jednorodna
mieszanina, której składników nie można zobaczyć gołym okiem lub za pomocą prostych przyrządów optycznych. Np.: powietrze, roztwór soli w wodzie, mosiądz, brąz, dwutlenek węgla, roztwór cukru z wodą.
- niejednorodna
mieszanina, której składniki można zobaczyć gołym okiem lub za pomocą prostych przyrządów optycznych. Np.: piasek z wodą, opiłki żelaza z siarką, żwir z wodą, piasek z makiem.
sposoby rozdzielania niektórych mieszanin jednorodnych:
- odparowanie
cieczy od ciała stałego
- krystalizacja
polega na wydzielaniu się z roztworu substancji w postaci kryształków wskutek np.: odparowania wody
- destylacja
rozdzielenie składników mieszaniny ciekłej jednorodnej, wykorzystując przy tym różnice temperatur wrzenia różnych cieczy.
sposoby rozdzielania niektórych mieszanin niejednorodnych:
- dekantacja
oddzielenie ciała stałego od cieczy przez zlanie klarownej cieczy znad osadu
- sączenie (filtracja)
przelewanie mieszaniny cieczy z ciałem stałym przez sączek z bibuły
- sedymentacja
opadanie na dno naczynia cząsteczek ciała stałego w cieczy
pierwiastek chemiczny
substancja prosta, której nie można rozłożyć na prostsze.
związek chemiczny
substancja złożona z co najmniej dwóch różnych pierwiastków połączonych ze sobą trwale.
substancja chemiczna
rodzaj materii o określonym stałym składzie chemicznym.
właściwości substancji
zespół charakterystycznych cech danej substancji pozwalający na jej rozpoznanie. Dzielą się na:
- fizyczne
stan skupienia, gęstość, barwa, połysk, temp. wrzenia i topnienia, przewodnictwo elektryczne i cieplne.
- chemiczne
zapach, smak, palność, trujące działania na organizmach żywych.
zjawisko fizyczne
przemiana, w której wyniku nie powstaje żadna nowa substancja. Np.: topnienie parafiny, parowanie wody, rozdrabnianie kryształków cukru, wyciąganie drutu z miedzi, przepływ prądu przez przewodnik
reakcja/ przemiana chemiczna
przemiana, w której wyniku powstaje nowa substancja o innych właściwościach. Np.: spalanie magnezu w powietrzu, powstanie tlenu z tlenku rtęci, czernienie miedzi ogrzewanej na powietrzu, spalanie parafiny
liczba atomowa
(Z) określa liczbę protonów w jądrze atomowym;jednocześnie jest numerem pierwiastka w układzie pierwiastkowym
liczba masowa
(A) określa sumę nukleonów (protonów i neutronów) w jądrze atomowym
atom
najmniejsza część pierwiastka chemicznego zachowująca jego właściwości;tworzy układ elektrycznie obojętny, składający się dodatnio naładowanego jądra atomowego oraz krążących wokół niego ujemnie naładowanych elektronów
proton
cząstka elementarna, wchodząca w skład jądra atomowego, obdarzona dodatnim ładunkiem; jego masa równa jest 1 [u]
neutron
cząstka elementarna, wchodząca w skład jądra atomowego, elektrycznie obojętna; jego masa równa jest 1 [u]
elektron
cząstka elementarna, znajdująca się w przestrzeni wokół jądra atomowego, obdarzona ujemnym ładunkiem; jego masa równa jest 1/1830 [u]
elektrony walencyjne
elektrony znajdujące się na ostatniej powłoce elektronowej; ich liczbę w atomie określa numer grupy danego pierwiastka
jon
atom lub cząsteczka obdarzona ładunkiem elektrycznym
anion
jon o ładunku ujemnym
kation
jon o ładunku dodatnim
atomowa jednostka masy
(u) masa równa 1/12 masy 1 atomu węgla (1 u = 1,67 ∙ 1024 g )IZOTOPY odmiany danego pierwiastka o jednakowej liczbie atomowej, różniące się liczbą neutronów w jądrze
wiązanie kowalencyjne
(atomowe) wiązanie polegające na łączeniu się atomów przez uwspólnienie par elektronowych.
wiązanie jonowe
wiązanie polegające na przekazaniu elektronów pochodzących od jednego atomu, drugiemu atomowi
wartościowość
liczba wiązań chemicznych wytworzonych przez dany atom
wzór sumaryczny
za pomocą niego określamy liczbę i rodzaj atomów wchodzących w skład cząsteczki
wzór kreskowy
za pomocą niego określamy liczbę, rodzaj atomów oraz strukturę wiązań wchodzących w skład cząsteczki.
równanie reakcji chemicznej
opis reakcji za pomocą wzorów chemicznych
prawo zachowania masy
sumaryczna masa substratów reakcji chemicznej musi być równa sumarycznej masie produktów powstałych, w czasie tej reakcji.
prawo stałości składu
stosunek mas pierwiastków wchodzących w skład związku chemicznego jest wielkością stałą.
prawo okresowości
właściwości chemiczne i fizyczne pierwiastków uporządkowanych według wzrastającej liczby atomowej , powtarzają się okresowo.
MATEMATYKA
algebra
dział matematyki, w którym symbole są używane do reprezentowania liczb lub zmiennych biorących udział w operacjach arytmetycznych.
arytmetyka
nauka dotycząca umiejętności niezbędnych do wykorzystania liczb w przypadku rozwiązywania problemów zawierających informacje liczbowe
bryła
trójwymiarowy kształt lub obiekt w przestrzeni. Jest to trójwymiarowy odpowiednik figury geometrycznej.
cyfry
umowne znaki graficzne, za pomocą których zapisywane są liczby.
czworokąt
wielokąt o czterech bokach.
definicja
lub inaczej określenie, jest wyrażeniem opisującym znaczenie definiowanego terminu za pomocą pojęć już znanych.
długość
odległość dwóch punktów liczona wzdłuż krzywej (lub prostej), na której leżą.
długością odcinka
AB nazywamy odległość jego końców i oznaczamy ją IABI
dodawanie
symbol: +. Operacja znajdowania sumy dwóch lub więcej elementów.
działanie
przyporządkowanie, które każdej parze elementów danego zbioru, przypisuje pojedyczny element, będący wynikiem tego działania. Przykładem takich operacji jest: dodawanie, odejmowanie, mnożenie, dzielenie.
dzielenie
Symbol: :. Operacja dwuargumentowa znajdowania ilorazu dwóch wielkości. Dzielenie jest działaniem odwrotnym do mnożenia.
dzielnik liczby
liczba, która dzieli bez reszty daną liczbę.
dzielna
liczba, która jest dzielona przez pewną liczbę (dzielnik).
element
pojedynczy przedmiot, który należy do zbioru.
elipsa
krzywa stożkowa, której mimośród jest zawarty w przedziale (0; 1). Pole elipsy o półosi wielkiej a i półosi małej b dane jest wzorem πab.
figura
każdy zbiór punktów przestrzeni geometrycznej, taki jak: punkt, prosta, krzywa, płaszczyzna itp. Okrąg, kwadrat, trójkąt są figurami płaskimi. Sfera, cześcian, stożek są figurami przestrzennymi bryłami.
foremny
mający wszystkie ściany lub boki o tych samych wymiarach i kształtach.
funkcja (odwzorowanie)
funkcją nazywamy przyporządkowanie, które każdemu elementowi jednego zbioru przypisuje dokładnie jeden element drugiego zbioru.
geometria
dział matematyki zajmujący się zbiorami punktów, prostych, płaszczyzn, krzywych, powierzchni i brył (ogólnie: figurami), ich związkami, własnościami, przekształceniami figur i miarą określoną w zbiorze figur.
gram
symbol: g. jednostka masy wynosząca 103 kg.
graniastosłup
wielościan mający dwie równoległe ściany nazywane podstawami, które są wielokątami wypukłymi. Pozostałe ściany, nazywane ścianami bocznymi, są równoległobokami utworzonymi przez odcinki łączące wierzchołki przeciwległych podstaw
hektar
symbol: ha. jednostka pola, używana głównie do określania pola gruntów, równa polu kwadratu o boku 100 metrów.
hipoteza
wypowiedź, teoria lub formuła, której należy dowieść, ale co do której istnieje przypuszczenie, że jest prawdziwa.
iloczyn
wynik mnożenia. Wynik otrzymany przez mnożenie kilku liczb, wektorów, macierzy itp.
jednostka
ustalona wartość pewnej wielkości, używana do wyrażeń innych wartości tej samej wielkości.
kąt
każda z dwóch części płaszczyzny ograniczonych dwiema półprostymi o wspólnym początku wraz z tymi półprostymi.
koło
zbiór wszystkich punktów płaszczyzny, których odległośćod ustalonego punktu na tej płaszczyźnie, nazywanego środkiem koła, jest mniejsza lub równa długości promienia koła.
liczba
Jedno z podstawowych pojęć matematyki, które kształtowało się i rozwijało wraz z rozwojem cywilizacji i kultury.
łamaną
o wierzchołkach A1, A2, ..., An nazywamy sumę (mnogościową) ciągu odcinków A1A2, A2A3, A3A4,...,An1An pod warunkiem, że dowolne dwa odcinki należące do tego ciągu mają co najwyżej jeden punkt wspólny.
milion
nazwa liczby 1 000 000 (106)
objętość
symbol: V. Miara ilości przestrzeni zajętej przez bryłę lub ograniczonej przez zamkniętą powierzchnię. Jednostką objętości w układzie SI jest metr sześcienny (m3).
odcinek
wyznaсza odległość dwóch danych punktów.
okrąg
brzeg koła
parabola
krzywa stożkowa utworzona przez przecięcie stożka płaszczyzną równoległą do tworzącej stożka.
pierwiastkowanie
operacja odwrotna względem potęgowania
promień
odcinek łączący środek koła, okręgu, kuli lub sfery z dowolnym punktem położonym na jej brzegu, a także długość tego odcinka.
radian
symbol: rad. Jednostka układu SI służąca do mierzenia kąta płaskiego
równanie
z jedną niewiadomą nazywamy formę zdaniową mającą postać: f(x) = g(x)
średnica
najdłuższa cięciwa okręgu (koła).
trójkąt - ostrokątny
to taki, którego wszystkie kąty są ostre.
- prostokątny
to taki, którego jeden kąt jest prosty.
- rozwartokątny
to taki, którego jeden kąt jest rozwarty.
